W polskim systemie prawnym wyróżniamy dwa rodzaje dziedziczenia. Dziedziczenie ustawowe oraz testamentowe. Z pierwszym mamy do czynienia, w sytuacji kiedy zmarły nie sporządził testamentu, testament jest nieważny lub gdy osoby powołane do spadku spadek odrzucą. Wówczas dziedziczenie następuje według przepisów prawa cywilnego.
Dziedziczenie testamentowe daje spadkodawcy pełną swobodę w podjęciu decyzji o tym kto ma zostać jego spadkodawcą oraz co się stanie ze zgromadzonym przez niego w trakcie życia majątkiem. Aby sporządzony testament wywoływał skutki prawne musi być wolny od jakichkolwiek wad.
Wad testamentu może być wiele, od tych łatwo dostrzegalnych gołym okiem do tych których stwierdzenie wymaga przeprowadzenia skomplikowanego i kosztownego postępowania sądowego.
Najbardziej dostrzegalne wady testamentu to m.in:
- sporządzenie testamentu przez więcej niż jednego spadkodawcę,
- brak podpisu pod testamentem własnoręcznym,
- brak daty,
- testament wydrukowany i podpisany przez spadkodawcę.
Nieważny będzie również testament sporządzony:
- w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli,
- pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu tej treści,
- pod wpływem groźby.
Na nieważność testamentu z powyższych przyczyn nie można się powołać po upływie lat trzech od dnia, w którym osoba mająca w tym interes dowiedziała się o przyczynie nieważności, a w każdym razie po upływie lat dziesięciu od otwarcia spadku.
Podważenia testamentu nie można dokonać przed notariuszem, należy to zrobić przed sądem w postępowaniu w przedmiocie stwierdzenia nabycia spadku.
Sporządzenie testamentu w stanie wyłączającym świadome wyrażenie woli
Okoliczność braku świadomości spadkodawcy należy rozumieć w kontekście jego zdolności psychicznej, niepoczytalności, niezdolności do prawidłowego postrzegania swoich działań i ich konsekwencji prawnych. Często w procesach związanych z podważeniem testamentu wskazuje się również rozmaite choroby wieku starczego wpływające na zachowanie pełnej jasności umysłu osoby, która sporządzała testament (m.in. demencję). W orzecznictwie przyjmuje się m.in., iż stan wyłączający świadome powzięcie decyzji i wyrażenie woli musi wynikać z przyczyny wewnętrznej, umiejscowionej w samym spadkodawcy. Musi wynikać ze stanu, w jakim ten się znajduje, a nie z okoliczności zewnętrznych. Źródłem tej wady oświadczenia woli są zatem szczególne właściwości psychiki lub procesu myślowego, znajdujące się „wewnątrz” osoby składającej oświadczenie woli (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 14 grudnia 2011 r., I CSK 115/11).
Sporządzenie testamentu pod wpływem błędu
Błąd to sytuacja, w której osoba składająca oświadczenie woli pozostaje w mylnym wyobrażeniu o rzeczywistości. Do przyjęcia, że testament został sporządzony pod wpływem błędu, nie ma znaczenia, czego błąd dotyczył (treści testamentu czy pobudek jego sporządzenia). Wystarczy, że w danych okolicznościach jest on subiektywnie istotny. W toku postępowania konieczne będzie ustalenie czy gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu to sporządziłby testament o danej treści.
Jeśli w toku sprawy okaże się, że błąd uzasadniał przypuszczenie, że gdyby ta wada oświadczeń woli nie występowała, testament o tej treści nie zostałby sporządzony, wystąpi sankcja nieważności.
Sporządzenie testamentu pod wpływem groźby
Groźba jako wada oświadczenia woli, zachodzi, gdy miało miejsce zachowanie się grożącego, polegające na stworzeniu stanu zagrożenia w celu skłonienia spadkodawcy do sporządzenia testamentu o określonej treści, w wyniku tego zagrożenia u spadkodawcy powstał stan obawy, zaś stan ten z kolei miał poważny, niekoniecznie wyłączny, wpływ na decyzję spadkodawcy (przesłanka związku przyczynowego).
Wskazać przy tym należy, że ustawodawca nie wskazuje, że groźba ma dotyczyć wyłącznie spadkodawcy. Może więc dotyczyć innych osób. Nie określił też od kogo groźba ma pochodzić. Może więc pochodzić od potencjalnych spadkobierców, ale także od innych osób.
Sprawy z zakresu prawa spadkowego są dość skomplikowane, nierzadko przeradzają się w konflikty rodzinne dlatego pomoc adwokata może okazać się nieoceniona. Dlatego jeśli potrzebujesz pomocy związanej z szeroko pojętym postępowaniem spadkowym umów się na spotkanie. Numer telefonu, adres korespondencyjny oraz adres e-mail znajdziesz w zakładce KONTAKT. Zapraszamy do siedziby mojej Kancelarii Adwokackiej zlokalizowanej w centrum Kielc.